‘‘Natürmort, Vazoda Papatyalar ve Gelincikler’’ Batı dünyası sanat tarihinin en etkili isimlerinden Vincent van Gogh’un 1890 yılında hayatını kaybetmeden önce tamamladığı son eserlerden biri.
Aynı zamanda sanatçının özel mülkiyetindeki sayılı eserlerinden biri olan bu tablo uğruna sayısız sanat sever milyonlarını yarıştırdı, hem de defalarca. Ancak hepsi iyi niyetli değildi. Birçok kez el değiştiren ve şaibeli işlere karıştırılan asırlık sanat eserinin bugün ne sahibi ne de nerede bulunduğu biliniyor.
Peki, gerçekte tabloya ne oldu?
Bir tablonun bin yaşamı
Mayıs 1890’da van Gogh, Paris’in dışında küçük bir köy olan Auvers-sur-Oise’a yerleşti. Derin bir depresyonda olan ressam, bir buçuk yıl önce sol kulağının büyük bir kısmını kesmişti. Akıl hastanesinde kalması da pek bir işe yaramamıştı. Ancak köye geldikten birkaç saat sonra, sanat meraklısı bir doktor olan Paul-Ferdinand Gachet ile tanıştı.
Ressam, kız kardeşine yazdığı mektupta, ‘‘Dr. Gachet ile arkadaş olmakta hiç zorlanmadım, benim için yeni bir kardeş gibi’’ diye yazmıştı.
Doktor Gachet, yeni arkadaşı van Gogh’u depresyonuyla mücadele etmesi ve resimlerine odaklanması için cesaretlendirdi. Ruh hâlindeki gelişmenin etkisiyle üretkenliği artan ressam iki ay içinde, aralarında bir başyapıt olarak kabul edilen ‘‘Dr. Gachet’nin Portresi’’nin de bulunduğu yaklaşık 80 tabloyu tamamladı. Biyografi yazarları, van Gogh’un Vazoda Papatyalar ve Gelincikler’i doktorun evinde ürettiğini ve tedavi karşılığında ona hediye etmiş olabileceğini söylüyor.
Dr. Gachet ile arkadaş olmakta hiç zorlanmadım, benim için yeni bir kardeş gibi.’’
Van Gogh’un Temmuz 1890’daki ölümünün ardından Vazoda Papatyalar ve Gelincikler Parisli bir koleksiyoncuya, ardından da 1911’de ressamın ünü artarken Berlinli bir sanat tüccarına geçti. Bir dizi Alman koleksiyoncu arasında el değiştirdikten sonra Buffalo’lu bir sanayici ve New York Modern Sanat Müzesi’nin kurucularından A. Conger Goodyear 1928’de tabloyu satın aldı. Daha sonra Goodyear’ın oğlu George, Buffalo’daki Albright-Knox Sanat Galerisi’ne kısmi mülkiyet verdi ve sanat eseri yaklaşık otuz yıl boyunca bu galeride sergilendi.
Mayıs 1990’da Japon bir iş adamı Christie’s’de Dr. Gachet’nin Portresi için 82,5 milyon dolar ödeyerek van Gogh’ların rekor fiyatlarla satıldığı dönemi kapattı ve bu o zamana kadar bir sanat eseri için açık artırmada ödenen en yüksek fiyat oldu.
O sıralarda Bay Goodyear, başka bir müze için para toplamak üzere natürmortu satmak istedi. Ne var ki tablo Kasım 1990’da 12 milyon ila 16 milyon dolar arasında bir fiyata alıcı bulması beklenen Christie’s’de satılamadı. Kısa bir süre sonra, kimliği gizli tutulan bir alıcıdan daha düşük bir teklif kabul edildi ve tablo yıllarca meraklı gözlerden uzak kaldı.
Şaibeli bir satış
Yıllar süren sessizliğin ardından 2014 yılının Kasım ayında Vazoda Papatyalar ve Gelincikler yeniden ortaya çıktı. Manhattan’daki Sotheby’s’ın tıklım tıklım dolu salonunda milyonlar havada uçuşuyordu. Ancak Çin’den arayan bir alıcı, işi sadece iki kişi arasında bir yarışa dönüştürdü. Fiyatı neredeyse 62 milyon dolara çıkaran Çinli talip galip geldi. Bu teklif, açık artırmada bir van Gogh natürmortu için şimdiye kadar verilen en yüksek fiyat oldu.
Üst düzey sanat eserlerinin gizli dünyasında, alıcılar genellikle isimsiz kalır. Ancak ihaleyi kazanan kişi önde gelen bir film yapımcısı olunca röportaj üstüne röportaj vererek tablonun yeni sahibinin kendisi olduğunu ilan etti. Yapımcı Wang Zhongjun’un işleri tıkırındaydı. Şirketi, Brad Pitt’in başrolünü oynadığı İkinci Dünya Savaşı filmi Fury’nin sinemalara taşımıştı. Wang, şirketini Walt Disney Company’nin Çin versiyonu hâline getirmeyi hayal ediyordu.
On yıl önce bir van Gogh satın almayı hayal bile edemezdim.’’
Tablonun satılması Çin medyasında sansasyon yarattı. Bir yıl önce Çinli bir emlak kralının bir Picasso tablosunu satın almasının ardından bu satış, ülkenin küresel sanat piyasasında bir güç hâline gelmeye başladığının işaretiydi. Bay Wang, Sotheby’s ile Çince yaptığı bir röportajda ‘‘On yıl önce bir van Gogh satın almayı hayal bile edemezdim’’ dedi. Problem şu ki Wang sahiden de tablonun asıl sahibi olmayabilir.
Satın alma işlemiyle bağlantılı iki kişi daha var: Sotheby’s’ın faturasını Karayipler’deki bir paravan şirket aracılığıyla ödeyen Şangay’daki belirsiz bir aracı ve onunla ilişkili olan münzevi bir Hong Kong milyarderi.
Spot ışıkları altında bir yapımcı, perde arkasında bir milyarder
Kasım 2014’teki müzayededen sonraki bir yıl boyunca Bay Wang natürmortu Hong Kong’daki 25 milyon dolarlık dairesinde tuttu. Ekim 2015’te film yapımcısı, şehirde düzenlenen beş günlük bir serginin onur konuğu oldu ve her fırsatta spot ışıklarının tadını çıkarmayı ihmal etmedi.
Çinli milyarderler genellikle büyük meblağlı alımlarını duyurmaktan büyük mutluluk duyuyorlardı. Sotheby’s Sanat Enstitüsü’nde ders veren ve Çin’in sanat piyasası üzerine bir kitabın yazarı olan Kejia Wu, ‘‘Bu; gösteriş, yatırım ve kendi markalarını inşa etmenin bir kombinasyonu’’ diye konuştu.
Olağandışı bir şeyler oluyor.’’
Tablonun Sotheby’s’da alıcı bulmasından günler sonra Bay Wang bir Çin yayınına verdiği demeçte tabloyu tek başına satın almadığını söyledi, ancak ayrıntı vermedi. Bir aracı vasıtasıyla yapılan ve nihai fon kaynağı gizli tutulan bu yüksek profilli satın alma, hükümetlerin son yıllarda engellemeye çalıştığı türden bir işlem.
Müzayededen kısa bir süre sonra tablonun mülkiyeti ne tanınmış bir sanat simsarı ne de koleksiyoncu olan fakat faturada ismi yazan Şangaylı bir adama devredildi. Ancak tablo kamuya açık bir törenle yapımcı Bay Wang’a teslim edildi.
‘Beyaz Eldivenler’
Sotheby’s’ın belgelerinde milyonlarca dolar değerindeki tablonun sahibi olarak geçen adam, Şangay’da yıpranmış bir kapısı olan bir apartman dairesinde yaşıyor. 46 yaşındaki Liu Hailong, tablo için ödeme yapan Britanya Virjin Adaları’ndaki Islandwide Holdings Limited adlı paravan şirketinin tek sahibi ve tek yöneticisi olarak görünüyor.
Geçenlerde bir muhabir Liu’ya Sotheby’s faturasını ve bir banka havalesi belgesini gösterip imzanın kendisine ait olup olmadığını sorduğunda, adam muhabiri kibarca kovup kapıyı kapattı. Liu ile birlikte yaşayan Zhao Tingting ise milyarder Xiao ile kendi bağlantısına sahip.
Sizce bizim evimiz o tablonun fiyatına yaklaşabilir mi?’’
Bayan Tingting bir zamanlar, Çin’in en üst düzey lideri Xi Jinping’in akrabalarıyla iş anlaşmaları olan ve Xiao’nun da kurucu ortağı olduğu bir şirkette üst düzey yöneticiydi. Artık bu görevde bulunmayan 43 yaşındaki TingTing şimdi piyano öğretmenliği yapıyor. Bay Liu’nun Van Gogh tablosunu satın almasıyla ilgili soru sorulduğunda Tingting, ‘‘Sizce bizim evimiz o tablonun fiyatına yaklaşabilir mi?’’ diye yanıt verdi.
Tablonun neden yapımcı Wang’da olduğu ise tam bir muamma. Xiao’nun offshore ağı aracılığıyla Çin dışındaki paraya kolay erişimi, ülkenin sıkı para birimi kontrollerini atlamasına izin vermiş ve milyarderin Wang için bir tür bankacı gibi hareket etmesini sağlamış olabilir.
Milyarderin düşüşü
Van Gogh’un satın alınmasıyla bağlantılı kişilerin şansı 2015 yılında Çin borsasının çökmesiyle (olumsuz anlamda) dönmeye başladı. Hükümet, söz konusu iş adamlarını piyasayı yanıltmakla suçladı ve ekonomik gücü milyarderlerden geri aldı. Ağustos ayında Xiao, finansal piyasaları yanıltmak ve devlet yetkililerine rüşvet vermek suçlarından 13 yıl hapis cezasına çarptırıldı.
Xiao’nun şirketleri dağıtıldı. Bir noktada, van Gogh’u satın alan paravan şirket de el değiştirdi ve Bay Liu şirketin sahibi olmaktan çıkarıldı.
Yapımcı Wang ise 2017 yılında Pekin’de van Gogh ve Picasso tablolarını birkaç ay boyunca sergilendiği özel bir müze açtı. Ancak film stüdyosu Huayi Brothers’ın piyasa değeri, üst üste gelen başarısızlıklar sonucu yere çakıldı. Wang, sanat koleksiyonunun çoğunu ve Hong Kong’daki evini elden çıkardı. Pekin müzesi de geçen yıl Beverly Hills’te kendisine bağlı bir malikane ile birlikte satıldı.
Tablonun akıbeti
Van Gogh’un Natürmort, Vazoda Papatyalar ve Gelincikler tablosu yıllardır halka açık olarak gösterilmedi. Ancak eserin yeniden piyasaya çıkabileceğine dair haberler var.
Aralarında iki eski Sotheby’s yöneticisi ve New York’lu bir sanat danışmanının da bulunduğu ve adlarının açıklanmasını istemeyen üç kişi tablonun özel satışa sunulduğunu söyledi. Danışman, geçen yıl tablonun yaklaşık 70 milyon dolara satın alınması üzerine yazılı bir teklif gördüğünü iddia etti.
Kimse 62 milyon dolarlık bir dava satın almak istemez.’’
Sanat uzmanları tablonun satılıp satılmadığını ya da 2014’teki satışla ilgili endişelerin dile getirilip getirilmediğini bilmiyor. Sanat avukatı Thomas C. Danziger, ‘‘Kimse 62 milyon dolarlık bir dava satın almak istemez’’ diyor. ‘
‘Tablonun kime ait olduğu konusunda herhangi bir şüphe varsa, insanlar bunun yerine başka bir sanat eseri ya da başka bir uçak satın alır.’’
Van Gogh’un papatya ve gelincikleri toplayıp resmetmek üzere bir vazoya yerleştirmesinden sonraki bir asır boyunca izi ve meşruluğu kolayca takip edilebilen eser, ziyaretçilerin hayranlık duyması için defalarca müzelerde sergilendi. Şimdi ise bu tablo, nerede olduğu bilinmez bir şekilde gözden kayboldu.
Belki Şangay’da belki Hong Kong’da belki de kimsenin aklına gelmeyecek bambaşka bir yerde; talihsiz sanat eseri sessizlik içinde, yine birçok insanın ilgi, merak ve hayranlıkla kendisini seyredeceği günü bekliyor.
Kaynak: The New York Times, Ceyda Yetim yerelleştirdi.
